Afscheid van je werk

"Toen ik terug kwam van vakantie uit Berlijn, wist ik: 'Ik moet iets anders gaan doen'. Het was de sfeer van de stad, de dynamiek. Overal kwamen nieuwe projecten en kleinschalige initiatieven van de grond." Maar Adrienne Nijenhuis gaf niet direct gehoor aan de roep van haar binnenste om vernieuwing. Nijenhuis werkte al bijna tien jaar bij Werkplan, een adviesbureau voor arbeidsmarktprojecten en startende ondernemers. Ze kwam er binnen als projectmedewerker en klom op tot adjunct-directeur. De directeur van Werkplan ging weg en het lag voor de hand dat zij hem op zou volgen. "Ik wilde het bureau niet in de steek laten," verklaart Nijenhuis. Maar het zaadje van afscheid nemen was gelegd. Toen Nijenhuis een jaar later de advertentie voor directeur van het landelijk bureau van Groen Links voorbij zag komen, dacht ze: "Dat is wat voor mij. Het is een stevige managementfunctie, maatschappelijk betrokken en nog in Utrecht ook." Ze solliciteerde en werd aangenomen. Tussen het bericht dat ze als directeur bij Groen Links kon beginnen en opstappen bij Werkplan, zaten twee maanden. Tijd genoeg voor een goed afscheid.

Maar hoe ziet dat er eigenlijk uit? "Het is belangrijk om zelf de regie te houden", zegt Marianne Luyer, directeur van M.L.I. Intermanagement, een adviesbureau voor human talent management en interimmanagement. Ze zet op het afscheid nemen een rijtje: "Neem eerst het mentale besluit dat je weggaat. Als je dat niet doet, ga je ambivalent een sollicitatiegesprek in. Je kunt natuurlijk wel alvast rondkijken en netwerken om je gedachten te bepalen. Als je besloten hebt: 'Ik ga', stel jezelf dan ook een tijdslimiet. Bijvoorbeeld: 'Over een jaar zit ik ergens anders.' Schroom niet om te rade te gaan bij vrienden, een coach te zoeken of om loopbaanbegeleiding te vragen. Zorg dat je voor je weggaat vastlegt wat je werk in houdt en wat je overdraagt. En: organiseer je eigen afscheid. Maak duidelijk hoe je afscheid wilt nemen en van wie. Luyer heeft nog één wijze raad: "Ga niet weg als je midden in een conflict zit. Wacht tot de problemen zijn opgelost en stap op als het je weer voor de wind gaat."
"Afscheid nemen is ook een emotioneel proces", stelt Luyer. "Er gebeurt van alles met jezelf en met je collega's." Dat is ook Nijenhuis ervaring. "Mijn collega's bij Werkplan vonden het eerst helemaal niet leuk. Maar mijn vertrek was ook een kans om onze blik naar binnen te richten. Hoe moest de organisatie verder gaan? Werkplan constateerde dat de markt voor arbeidsmarktprojecten kleiner wordt terwijl die voor startende ondernemers groeit. Dat betekent dat het zijn aandacht moet verleggen. Ik vond het leuk om nog mee te kunnen denken over die koerswijziging." Nijenhuis kreeg een officiële afscheidsreceptie met een hapje en een drankje. "Dat vind ik een mooi ritueel. Je ziet alle zakenrelaties nog een keer zien en kan echt afscheid nemen."

Niet iedereen neemt of heeft de tijd om goed afscheid te nemen van haar werk. In de haast om weg te komen, wordt vergeten de boel goed achter te laten. Vervelend voor de opvolger, zoals Brigitte van der Zande ondervond. "Zes maanden nadat ik aan mijn baan begonnen was, voerde ik een overdrachtsgesprek met mijn voorganger in de kroeg. Had ik eerder met hem gepraat, dan zou ik mijn baan anders hebben aangepakt." Van der Zande is coördinator van een voorlichtingsproject bij een grote gezondheidsorganisatie. Haar voorganger was al lang en breed weg toen ze het project overnam. "Het voelde eigenlijk niet alsof ik iemand opvolgde. De naam van mijn voorganger viel wel eens en soms zag ik zijn naam onder trainingen staan, maar verder niets. Een draaiboek had kunnen voorkomen dat ik meerdere malen opnieuw het wiel uit vond."
Waarom haar voorganger vroegtijdig de brui had gegeven aan het project, wist van der Zande niet. Totdat ze hem op een gegeven moment toevallig tegen kwam op een congres. "Toen hebben we even met elkaar gepraat en bedacht dat we misschien alsnog een overdrachtsgesprek moesten houden." In dat gesprek kwam Van der Zande erachter dat ze precies dezelfde samenwerkingsproblemen met haar baas had als haar voorganger: "Mijn baas houdt alle touwtjes in handen en geeft niet aan wat er van mij verwacht werd. Daar valt niet over te praten. Ik voel me assistent in plaats van coördinator. Het lukt me niet om daar door heen te breken. Als het aan mij had gelegen, was ik al na drie maanden opgestapt. Maar loyaliteit en plichtsgevoel hebben me tot nu toe tegengehouden."

Van der Zande heeft inmiddels besloten het project voortijdig gedag te zeggen. Blijven levert haarzelf en het project niets op. Maar ze wil het afscheid anders aanpakken dan haar voorganger: "Ik heb een gesprek aangevraagd met mijn baas waarin ik aan ga kondigen dat ik wegga. Daarna wil ik nog een gesprek over hoe het een en ander verlopen is. Ik wil duidelijk vertellen waarom ik wegga, ook aan mijn collega's. Ik zou het liefst zo weg rennen van mijn werk, maar ik wil het goed afsluiten." Een draaiboek laat ze achterwege. Het project is over vier maanden afgelopen. "Ik weet dat er voor de uitvoerende taken niemand komt, dat de meeste dingen dus zullen blijven liggen. Dat voelt rot, maar voor mij is het de juiste keuze."
Vera Steinz besloot haar managementbaan bij de Utrechtse universiteit op te zeggen nog voor ze ander werk had. "Ik ben een tijd ziek geweest. Dat had niets met mijn werk te maken, maar ondertussen had ik wel nagedacht over mijn werk en besloten dat ik iets anders wilde. Dat heb ik direct gezegd toen ik weer aan de slag ging. Ik heb er ook een einddatum aan vastgeknoopt. Dat was duidelijk voor beide partijen. Ik gaf mezelf zes maanden." Steinz maakte gebruik van het loopbaanbegeleidingsbureau van de universiteit en vond precies binnen de door zichzelf gestelde tijd een nieuwe baan als adjunct-directeur van een particulier fonds. "Als je besluit weg te gaan en serieus aan het solliciteren bent, dan heb je al afstand genomen van je werk Zo'n loopbaanbegeleidingstraject helpt daarbij nog een handje bij het afscheid nemen. Je kijkt naar wat je geleerd hebt, achter je laat en wat je in de toekomst zou willen. "
Steinz is bezig met een handboek van haar werkzaamheden, maar een opvolger is nog niet in zicht. "Dat is vervelend, maar hoe belangrijk is het eigenlijk? Toen ik ziek werd ben ik voor de helft van de tijd vervangen. Wat toen boven aan de prioriteitenlijst stond, stond er een jaar later nog. Dat relativeert je werk behoorlijk."
Hoe haar uiteindelijke afscheid er uitgaat zien is nog een verassing. "Ik ben bang dat ik dan al lang en breed met mijn nieuwe baan bezig ben, mijn werkgever kennende. Ik zou het wel erg leuk vinden om op hoogtij dagen uitgenodigd te worden door mijn ex-collega's. Bijvoorbeeld bij de erkenning van een project dat ik heb helpen uitzetten. We hebben daar lang aan gewerkt en dat verbond zou ik graag samen vieren."

Afwezigheid van het werk om wat voor reden dan ook, is blijkbaar een goede gelegenheid om na te denken of je nog op de goede plek zit. Carla Neefs, tot voor kort adviseur Kwaliteit van de Arbeid bij FNV Bondgenoten, hakte de knoop om door tijdens haar zwangerschapsverlof. Ze solliciteerde bij het Hoofdbedrijfschap voor de Detailhandel als beleidsadviseur Milieu en werd aangenomen. Het besluit om naar een andere werkomgeving uit te kijken, had ze al veel eerder genomen. Na een interne reorganisatie en een fusie raakte ze overwerkt. "Mentaal heb ik toen al afstand genomen van mijn werk." Een nieuwe reorganisatie deed voor Neefs, die inmiddels weer aan de slag was, de deur dicht. Haar zwangerschap weerhield haar ervan om direct tot actie over te gaan. "Ik nam me voor om na mijn zwangerschapsverlof uit te kijken naar een andere baan." Maar toen de vacature bij het Hoofdbedrijfschap voor de Detailhandel voorbij kwam, kon ze die niet laten liggen. Na het aanname gesprek liep ze het kantoor van het Hoofdbedrijfschap uit en dacht: "Help, wat heb ik nu gedaan. Neefs: "Ineens is het definitief. Dat besef komt met een schok. Maar ik had er geen sprijt van."
Nog tijdens haar zwangerschapsverlof is Neefs haar collega's gaan vertellen dat ze wegging. "Het hoofd van de afdeling viel bijna van zijn stoel van verbazing. Ik was altijd zo betrokken bij mijn werk en er waren al zoveel mensen vertrokken. Daarbij was er op dat moment een vacaturestop, dus dat slaat gaten op een afdeling als je weggaat. Ik voelde me ook schuldig. Ik dacht: 'Moet ik niet juist blijven om de boel weer vlot te trekken? Maar voor mezelf hoefde het niet meer."

Na haar zwangerschapsverlof heeft Neefs nog een maand gewerkt. "Om mijn tas in te pakken en het archief te schonen", zoals ze zelf zegt. Taken die tijdens het verlof waren blijven liggen, heeft ze niet opnieuw opgepakt. Maar verder heeft ze haar afscheid tot in de puntjes geregeld. Voor haar zwangerschapsverlof had ze al en overdrachtsdocument gemaakt met een beschrijving van haar taken en projecten. Ze voerde uitgebreide gesprekken met de mensen die haar projecten over namen. Alle zakenrelaties binnen en buiten de bond stuurde ze een brief met de mededeling dat ze afscheid nam en bij wie ze in het vervolg terecht zouden kunnen. Ze verwerkte in de brief een persoonlijke noot over de samenwerking. Ook regelde ze dat er geld werd vrij gemaakt om een onderdeel van haar takenpakket wat haar na aan het hart lag uit te besteden aan een extern adviesbureau. "Het ging om het ontwikkelen van beleid rondom bestrijdingsmiddelen. Het is iets wat ik zelfs nu nog niet helemaal heb losgelaten. Soms bellen oud collega's of zakenrelaties me met vragen daarover. Maar dat vind ik niet erg, eigenlijk wel leuk zelfs."
Uiteindelijk ging haar afscheid precies zoals je het iemand toe wenst. "Iedereen vond het vreselijk dat ik wegging, maar niemand nam het me kwalijk."

Vera Steinz en Brigitte van der Zande heten in werkelijkheid anders.

met dank aan Marianne Luyer